وقتی از خانه اش پرسیدم ، پاسخی در جواب داد که بیش از آنکه مضحک یا حتی ترسناک باشد ، اندیشمندانه به نظر می رسید . جوانی بود از اهالی دهکده جهانی،
مانند همه ما لباس پوشیده بود ،
مانند همه ما راه می رفت ،
مانند همه ما صحبت می کرد ،
علم و آگاهی اش آنقدر فراتر از ما نبود که او را "یک جزء از کلِ" به تمام معنی ندانم .
اتاقی پر از نور خورشید تابستانی ، و بازی سایه هایی از جنس رنگ؛ که با هر وزش نسیم در حیاط خانه و عبور نور از لابه لای برگ درختان و برخورد آن با اُرُسی های[1] رنگارنگ، به وجود می آیند ،با صدای آواز پرندگان در حیاط می آمیزد و” انسان” را که در انتهای این اتاق زیبا -دوربین به دست- ایستاده است ، مسحور می نماید . انسان موضوع تمام این طنازی های مصنوع است . موضوع معماری همیشه انسان بوده .
در گوشه ای از خانه طباطبایی های کاشان با او آشنا شدم . در حالیکه مانند یک معمار وطن پرست تلاش می کردم گوشه گوشه های این خانه را برای چنددهمین بار به کمک دوربین خود ثبت کنم و در حالی که به ویزور[2] دوربینم خیره شده بودم تا این بار کادری ببندم که دیگر مو لای درزش نرود ، و زیبایی هایی که با تمام وجود حس میکردم را به قول امروزیها کپچر[3] کنم ، از جلوی کادرم عبور کرد . هیچ وسیله ای همراهش نبود ، نه دوربینی یا کاغذی یا تخته شاسی ای ؛ تنها "حضور"ی بود میان جرم خانه . از او خواستم همان مسیر را یک بار دیگر تکرار کند ، تا من - بالاخره – بهترین عکسم را به کمک حضور او در کادر ، از این معماری زیبا بگیرم . با لبخندی پاسخ مثبت داد و بعد صدای شاتر ...
به سمتم آمد و پرسید :
- عکاسی ؟
- نه ، معمارم ، عکاسی هم می کنم . همزمان به عکسی که گرفته بودم نگاه کردم ، به زیبایی لحظه ای که او معلق در فضای خانه قدم بر می داشت نبود . گویا مصنوعیتی در این کادر بود ، مانند مصنوعی بودن تمام کادرهای قبلی ام . با او آشنا شدم به من گفت عکاس است ، و این موضوع بیشتر متعجبم کرد . از او پرسیدم: پس چرا دوربینهایت همراهت نیستند ؟ گفت: امروز نیامده ام خانه ها را ثبت کنم ، آمده ام خانه ها را حس کنم .
وقتی از خانه اش پرسیدم ، منتظر هر پاسخی غیر از پاسخ او بودم .
- خانه ام را اگر بپرسی : www.[...].com
این مقاله در قالب خانه/آرمان تلاشی است برای ارایه تصویری پیشرو از آینده خانه به عنوان یک "مقدس/مکان" به شکل یک مفهوم ، و نه یک جسم .
مقدمه
تنها کافیست تا واژه ی"خانه" بیان شود ، تا خاطره ها ، آرمان ها ، نشان ها و یادها در ذهن شنونده به وجود بیایند . برای درک این واژه ، و داشتن تصویر روشنی از آن ، نه نیازی به علم و فرهنگ والا است ، نه نیازی به حس و هنر ، نه نیازی هست که ملیتی خاص داشته باشیم، یا الزاما شهرنشین یا روستایی .
"خانه" مفهومی است فراتر از مکان ، ماده یا جسم ، خانه حس است و خاطره . کدام خانه زیباتر است؟ این سوالی است که از هرکس بپرسیم پاسخی متفاوت می یابیم ؛ در واقع ارزش گذاری خانه بر مبنای فرم ، ابعاد ، مکان یا عملکرد نیست بلکه بر مبنای حسی در آن ، یا خاطره ای از عملکردهایی که درون آن داشته ایم، استوار است . پیش از آنکه ابعاد اتاقی در ذهن ما متصور شود یاد خاطراتی از حضورمان در آن اتاق می افتیم.یا قبل آنکه درختان سرو و مکان جای گیری آنها در خانه به عنوان سایه بان به یادمان بیایند ، یاد تاب آویزان از آن درخت در دوران کودکی می افتیم . و این حقیقت است که خانه را قبل از جسم بودن ، تبدیل به یک "حس- مکان" نموده است. حس- مکانی مقدس که برای بیننده احترام برانگیز است و این احترام نه به علت ابعاد ، مصالح ، نور و ... بلکه به علت احساس تعلق و وابستگی به وجود می آید .
در ابتدا پاسخش برایم عادی بود ، این روزها خیلی ها روی کارت های ویزیت به جای آدرس، سایت اینترنتی یا ای- میل [4] خود را می نویسند . گفتم : " خانه خودت را می گویم " ، پاسخ قبلی اش را باز هم تکرار کرد. ابتدا پاسخش به نظرم مضحک آمد. اصرارش بر اینکه یک آدرس اینترنتی ، خانه ام است وادارم کرد که بپرسم : " منظورت چیست ؟" در پاسخ گفت " مگر خانه چیست ؟ مگر چیزی فراتر از تعلق خاطر ، جایی برای زندگی کردن و تکرار روزمرگی ها ست ؟ خوب سایت من برایم همه این کارها را می کند .در واقع من در آنجا زندگی می کنم . روزی هشت – نه ساعت در آن مشغول سِرف[5] هستم .با دوستانم چت[6] می کنم ، از اخبار روز مطلع می شوم جدیدا خریدهایم را هم به لطف بانک […] توی اینترنت انجام می دهم . عکس هایم را برای خبرگزاری ای-میل میکنم ، و آنها که شخصی تر است برای عموم در ساب-پیج[7] ام آپ لود میکنم .گاهی فیلم میبینم ، گاهی به موسیقی گوش میکنم ... خلاصه اینکه تا وقتی سقفی بالای سرم باشد و چهار تا دیوار دوروبرم ، خانه ام توی مونیتور[8] است ... "
جوابش از روی سادگی نیست ، دیگر مضحک هم نیست . همین اتفاق برای من هم می افتد ، می دانم برای خیلی از ما می افتد . پاسخی که به سوال ساده روزمره من داده شده ،کم کم اندیشمندانه مینمود.
خانه / گذشته / حال
در گذشته ای بسیار دور انسان ها جهت تامین امنیت ، وارد غارها شدند واز میان برگ های سبز درختان به دشت ها نگریستند و حس تعلق خاطر خود را در میان طبیعت جستجو کردند ؛ در گذشته ای بسیار نزدیک، انسان ها ، از فراز برج های مسکونی خود از لا به لای سنگ ها و شیشه ها ، به شهرهای بی انتها و عمودی نگریستند و حس تعلق خاطر خود را در مصنوعات فیزیکی جستجو کردند .
این داستان در آینده چگونه نگاشته خواهد شد؟
حس تعلق خاطر به مکان ، در طول تاریخ بشریت در حال تغییر است ، و این مطلب نشان از آن دارد که این حس ، امری فطری نیست . بلکه روح زمان بر آن تاثیر میگذارد و آن را متحول میکند .
سوالی که مطرح میشود این است : آیا تحول در انسان ، از ابزار و مصنوعات گرفته تا روحیات ، شیوه های زندگی و اخلاق و روابط اجتماعی ، در بازه های زمانی بزرگ پیش بینی پذیر است ؟
جواب دنیای امروز به این سوال بنا به اسناد و مدارک قرن بیست و یکمی ،( که به راحتی میتوان واژه " بیست" را از کنار آن"یک" حذف کرد، بی آنکه لطمه ای به فرهنگ جهانی امروز وارد شود ، گویا در آن بیست قرن مکتوب و چندین قرن نا نوشته یکسره خواب بوده ایم ، و تنها ، هشت – ده سال است که بیدار شده ایم.) کاملا روشن است : "خیر . آینده رفتار ، روابط ، مصنوعات انسان ، کاملا غیر قابل پیش بینی و به سرعت زیادی در حال تغییر است . "
علت این امر را میتوان در سرعت پیشرفت علم ، تغیرات آب و هوایی و زیست محیطی ، رشد جمعیت ، جهانی شدن و از بین رفتن مرزهای فرهنگی به علت توسعه ارتباطات به کمک مدیا[9] ، دانست .
در این دنیای پرش کیهانی[10] (به قول چالز جنکس) ، ابزار بیان در حال تغییرند ، واژه ها در حال تغییرند . به همین متن نگاه کنید ، امکان بالا رفتن سطح درک از این متن ، در کامپیوتر و به کمک لینک ها و دائرالمعارف های آنلاین ، بسیار بالاتر از امکان فهم آن در قالب یک تکست[11] یا بیان و روخوانی است . واژه های زندگی تغییر کرده اند . تعداد زیادی واژه جدید در محاوره روزمره ما استفاده می شوند که تا ده سال قبل حتی وجود هم نداشته اند . واژه های فراوان که باید با زیر نویس و پانوشت هر کدام را به تفصیل برای نسل های گذشته توضیح داد ، در حالیکه هر نوجوانی معنی آنها را می داند و زندگی امروز بدون آنها غیر قابل تصور است .
واژه هایی مانند ، وب[12] ، اینترنت[13] ، کامپیوتر[14] ، موبایل[15] ، اس ام اس[16] ، چت ، گوگلینگ[17] ، و ... ، همه این تازه واردان ، محصول انقلاب الکترونیکی هستند که اواخر دهه 1960 ، و با فراگیر شدن کامپیوتر ، تلفن های بیسیم ،و ... در دنیا رخ داد و با فراگیر شدن اینترنت در دهه 90 تغییری اجتناب ناپذیر ایجاد کرد . هرچند فراگیری این امر بیشتر در جوامع شهری دیده می شود ، ولی تصور گسترش آن به جوامع کوچک تر روستایی و دورافتاده ، امر مشکلی نیست .
امروزه اکثر فعالیت های روزمره اجتماعی(خواندن کتاب ، برداشت ازحساب بانکی ، اطلاع از زمان شروع کنفرانس ها ، امور اداری ، شنیدن موسیقی ، یا دیدن یک فیلم ) به کمک مدیا صورت می گیرد.حتی تماس با دوستی که در کشوری در دوردست ، یا در اتاقی چسبیده به اتاق ما به کمک مدیا میسر می گردد . در این دنیای مدرن امروز ، فاصله ها دیگر با مکان سنجیده نمی شوند . امروز وقتی می خواهیم فاصله خود و مخاطبمان را بسنجیم ، امکان دسترسی به اینترنت آنجا را بررسی می کنیم ، و اینگونه است ، که دهستانی در گوشه آلاسکا از بخشی از شهر خودمان نزدیک تر می شود .
این گونه است که فاصله ها هم تغییر کرده اند و این به این معناست که معیارها تغییر کرده اند ، و این تغییرات است که ما را وادار می کند دنیا را نه تنها از لحاظ دما ، علم یا پوشش انسانها ، بلکه از لحاظ مفاهیم هم در حال تغییر بپنداریم .
با توجه به آنچه گفته شد ، زندگی روزمره امروز بسیاری از انسانها ، در ضد مکانی به نام اینترنت (یا دنیای مجازی ) اتفاق می افتد . این ضد مکان از شاخصه های محل زندگی انسان ، تنها سقف و محلی برای نشستن ، را به ارث برده است .
در همین مکان ثابت انسان قرن بیست و یکمی ، مکان ها و فضاهای متفاوت را تجربه میکند . ارتباطات روزمره خود را برقرار می کند بی آنکه مکان فیزیکی خود را تغییر دهد . و این تصویری است از زندگی امروز بشر ، که "مکانیت" برای او معنی تازه ای پیدا کرده و دیگر با نصف النهار های جغرافیایی سنجیده نمی شود . تنها ، امواجی که بتوانند اطلاعات را به وی برساند و اطلاعات وی را به دیگران ارسال کند ، کافیست که وی به صندلی خود میخکوب شود و درون صفحه مونیتور مکان ها ، فضا ها ، و حتی زمانها تغییر کنند.
این صفحه مونیتور جایی است که او به امور روزمره خود می پردازد ، جایی که او بدان تعلق دارد ،
این صفحه مونیتور خانه امروز انسان است .
این بحث ارزش گذاری ، رد ، یا تایید این وضعیت نیست ؛ بلکه بحث انقلابی است که در حال رخ دادن است ، یا رخ داده است .
به آینده می اندیشم ....
آن چیزی که من را در این بحث یاری میکند واژه ایست به نام واقعیت مجازی یا virtual reality .
نوبت اوست که من را به چالش بکشد ....
- مگر معمار نیستی ؟
- چرا ... هستم ... فکر می کنم باشم .
چشمکی میزند ... می گوید :
- ولی خانه من را معمارها نساخته اند ....
منظورش را می فهمم ...
او دارد از مونیتورش شکایت می کند .
خانه / آینده
اتفاقی که درون صفحه های مونیتور یا تلویزیون یا درون گوشی های موبایل ما می افتد ، "مجاز"ی است که وجود خارجی ندارد ، بلکه به کمک تکنولوژی کامپیوتری، بازنمایی واقعیت[18] است . در واژه شناسی به این نوع اتفاقات " حقیقت مجازی " یا [19]Virtual Reality یا به اختصار VR گفته میشود .
اکثرVR های کنونی ای که با انسان ها عجین شده اند ، باز نمایی های بصری هستند ، فیلم های تلویزیونی ، بازیهای کامپیوتری و ... تجربه هایی مجازی هستند که به کمک حس بینایی انسان درک می گردند . هرچند تجربه هایی مانند تلفن یا آوا های ضبط شده نیز بازنمایی هایی مجازی در ارتباط با قوه شنوایی هستند . در سطوح پیشرفته تر حس های لامسه و بویایی هم گاهی در تجربه های VR مداخله می کنند ، حتی به کمک دستگاه هایی که مستقیما به سلولهای مغز متصل می شوند ، امکان بازسازی حس چشایی هم در نمونه های آزمایشگاهی فراهم شده است .
این موضوع ها بیانگر این حقیقت هستند که تکنولوژی تا جایی پیشرفت کرده است که می تواند در شرایط آزمایشگاهی تمامی حواس بدن را با یک تجربه مجازی مواجه سازد، در واقع امکان بازنمایی یک حقیقت مجازی برای انسان فراهم می گردد . میزان فراگیری و عمومیت این موضوع برای جوامع گسترده تر از یک فرد ، به عواملی مانند هزینه ها ، و پیشرفت پردازشگرها[20] بستگی دارد .
تصور انسان در یک فضای کاملا مجازی، افق تازه ای از آینده را ترسیم میکند . در همین زمان حال VR در بسیاری از زمینه ها به یاری بشر آمده است ؛ شبیه ساز های پرواز برای آموزش خلبانان ، یا شبیه سازهای عمل جراحی و یا شبیه سازهای بازدید از مکان های فرهنگی همگی مدل کوچکی از اتفاق فراگیری است که ممکن است در آینده ، همه انسانهای عادی را درگیر خود سازد .
یکی از مهمترین سندهایی که در مورد واقعیت مجازی نگاشته شده است کتابی از مایکل هیم[21] به نام The Metaphysics of Virtual Reality می باشد . هیم از بُعد هستی شناسی، واقعیت مجازی را هم سطح واقعیت دانسته است . او معتقد است گذران بخشی از زندگی انسانها درVR امری گریز ناپذیر است . هیم ادامه می دهد، انسانهای آینده برای فعالیتهای روزمره خود نیازی به نقل انتقال میان مکانهای متفاوت ندارند و در یک دنیای دوم که امن تر است می توانند اکثر فعالیت های روزمره خود را انجام دهند . هر چند این موضوع که نمیتوان زندگی جسم و ماده را فراموش کرد همچنان به عنوان یک عادت قابل درک است .
آینده VR قابل پیش بینی نیست ، ولی و بالاتر رفتن سرعت پردازشگرها، سه بعدی شدن تصاویر و بهبود کیفیت آنها ، تغییر و گسترش شیوه اینپوت[22] اطلاعات ، قدمهایی است که ثانیه به ثانیه در حال طی شدن است . آنچیزی که بزرگترین مانع برای این تکنولوژی است ، مقاومت جوامع سنتی ، برای فاصله گیری از دنیای ماده و نزدیک شدن به دنیای مجاز است ؛ این امر با توجه به نیازهای بشر برای کوتاه کردن فاصله های مکانی و زمانی ، همین امروز هم مقاومتی شکستنی به نظر می رسد .
یکی از خاصیتهای زندگی مجازی که میچلو اس.کلین[23] در کتاب خود به نام Power, Madness, and Immortality: The Future of Virtual Reality به آن اشاره نموده، اینست که زندگی مجازی باعث گسترده شدن اختیارات فردی در عرصه زندگی فردی و اجتماعی گشته و حتی حقوق بشر در جامعه مجازی عادلانه تر و دقیق تر اجرا می گردد .
با توجه به آنچه از پیشرفت و امکانات تکنولوژی VR گفته شد ، و اتفاقاتی که امروز در زندگی بشر میافتد ، میتوان این پیشبینی یا تئوری را مطرح کرد که انسان آینده ، علاوه بر خانه فیزیکی خود میتواند خانه ای مجازی هم داشته باشد . خانه ای که امروز هم در پشت کامپیوتر خود دارد ، ولی مانند غارها و چادرها ی بدوی ، فاصله زیادی با ایده آل خود دارد .
خانه مجازی آینده می تواند بر خلاف مونیتورهای امروز یک "غوطه وری کامل"[24] با فضاهای کاملا چند بعدی باشد ، که علاوه بر حس های بینایی ، شنوایی ، بویایی ، لامسه و چشایی ، احساسات فردی نیز در آن فعال باشند. از آنجایی قوانین خانه مجازیِ فرد ، توسط خود فرد نوشته میشوند ، خانه جدید میتواند "محدودیت"های خانه های فیزیکی را نداشته باشد . مکان ، زمان ، جاذبه ، نور ... همگی تبدیل به "پارامتر"هایی می شوند که به دست خود انسان تغییر می کنند . و این به این معناست که :
تنها میراث باقیمانده از خانه های امروز در خانه های مجازی آینده "حس حضور در فضای معماری" خواهد بود .
در حالیکه من هم دوربینم را به کناری نهاده ام و در حال صحبت با دوست تازه ام هستم ، نسیمی لای درختان حیاط خانه می پیچد . .. و به سادگی وزیدن آن نسیم ، فضا عوض میشود .
به او میگویم :
-حالا که خوب نگاه میکنم احساس می کنم در همین خانه طباطبایی ها هم حس خوبی هست
میگوید :
-درست است ، برای همین امروز آمده ام خانه را حس کنم ، توی همین خانه هم سعی شده مکان تا حد امکان حذف شود . به شفافیت فضا ها نگاه کن ، ببین چگونه درون جرم کل خانه جاری شده است ، عملکردهای مختلف با هم در آمیخته اند ، درها و پنجره های فراوان که توی دل هم باز میشوند ، انگاری معمار تمام تلاش خود را برای حذف مکان به کار برده است و تنها فضا باقی مانده است .
انگاری انسان بیننده در فضا سیال است .
[1] اُرُسی در صنایع دستی قطعه‌ای مُشـَبَّک ساخته شده از چوب است که نقش‌های زیبایی در آن ایجاد کرده‌اند. ارسی میتواند دارای شیشه‌های رنگی کوچک باشد و یا بدون شیشه باشد
[2] Visor
[3] Capture
[4] E-mail
[5] Surfing عمل بازدید از وب پیج های متنوع در اینترنت
[6] Chat
[7] Subpage
[8] Monitor
[9] Media وسایل ارتباطات جمعی مثل تلویزیون ، رادیو ، اینترنت ، تلفن و ...
[10] Jumping Universe
[11] Text
[12] Web
[13] Internet
[14] Computer
[15] Mobile
[16] Sms
[17] Google ing
[18] Computer Simulating
[19] http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_reality
[20] Processor
[21] Michael Heim
[22] Input عمل وارد کردن اطلاعات به رایانه
[23] Mychilo S.Clain
[24] Deep Impact